Lịch sử Chàng Ivan

Trong ấn phẩm Truyền thuyết dân gian Nga (Народные русские сказки) san hành năm 1873, tác gia Aleksandr Nikolayevich Afanasyev đã liệt kê được hai hình mẫu nhân vật Ivan, một là hoàng tử và một là tiện dân. Nhưng theo giới phê bình văn học thế kỷ XX, văn chương cổ điển Nga còn có hình mẫu thứ ba là tráng sĩ Ivan Godinovich, tuy nhiên huyền thoại này có vẻ "ít chất Nga nhất" và cũng không phổ biến.

Tựu trung, cả ba hình tượng này đều diễn tả lớp người có vị thế hèn kém trong xã hội cũng như ở gia đình, mà họ thường nhờ hạnh vận mà vượt qua cái bóng của mình. Cũng vì lẽ đó, hình tượng chàng Ivan biểu thị cho sự cầu tiến của những lớp người bần cùng nhất.

1. Hoàng tử Ivan (Иван-царевич)

Nhân vật hoàng tử mang cả hai tác dụng tích cực và tiêu cực. Chàng Ivan thường là út trong số ba hoàng tử và ba công chúa, lẽ tất nhiên ban đầu có thể là người công chính tới mức ngây thơ dễ phạm sót lầm.

  • Về tích cực, Ivan đoạt ngôi báu vì công nghiệp đả thắng yêu quái. Dạng nhân vật này thường được sự ứng trợ của các thế lực phi phàm trên nguyên lý "ơn đền oán trả".
  • Về tiêu cực, Ivan thông minh tới mức xảo trá, nuôi ý định soán ngôi các anh vì tị hiềm và tin mình đại trí đại dũng thời xứng kế vị hơn. Nhưng sau đó nhân vật kiểu này lại hối lỗi và xin Bề Trên giáng phạt, thường thì được sá miễn.

Nhưng dù ở thái cực nào, rốt cuộc chàng Ivan cũng cưới được nàng Vasilisa tươi xinh tuyệt trần. Tuy nhiên, đó là sự "tưởng thưởng" cho nỗ lực tranh đấu chọn lựa giữa "dữ" và "lành", "chính" hay "tà", mà kiểu nhân vật này tất yếu phải trải qua.

Vậy nên, hình tượng hoàng tử Ivan được học giới coi là biểu hiện cần thiết trong phẩm cách kị sĩ trung đại - thời kì Đông Âu thường xuyên đại loạn vì những cuộc xâm lăng của ngoại tộc.

2. Chàng ngốc Ivanushka (Иванушка-дурачок)

Kiểu cách nhân vật này được coi là mặt biếm trích dạng thứ nhất[1][2]. Ivanushka bị tha nhân cười chê là thằng ngốc (dù trong thực tế cũng vô cùng láu cá và hiếu động), nên chàng ta thường nằm rung đùi trên trốc bếp lò mà bỏ mặc sự đời. Nhưng nhờ thế lực siêu nhiên hiệp trợ nên thắng được các giám mục và nhất là yêu quái. Sau rốt, Ivanushka cưới được công chúa Vasilisa, cả hai rất tâm đắc bởi cùng béo tròn như nhau.

Theo tham cứu độc lập, cái sự "ngốc / lười" chính là "bùa hộ mạng" hoặc "phao cứu sinh" để nuôi sĩ khí nhân vật (chủ yếu thông qua hành vi ưa đặt câu hỏi trước các hiện tượng từ nhỏ tới lớn)[3]. Cho nên, sự thắng thế liên tiếp của Ivan không phải ngẫu nhiên mà là kết quả quá trình tôi luyện nhân-trí-dũng-thành. Có thể coi là bài học răn về sự trưởng thành trong đời người[4].

Hình tượng này được ví như những đặc tính của lớp người bình dân - đối tượng luôn chiếm phần đông trong lịch sử xã hội và cả mối quan tâm của văn nghệ. Trong thời đỉnh thịnh của văn nghệ Tô Liên, nghệ giới NgaUkraina từng có những sáng tạo nhằm cách tân kiểu nhân vật này, nhưng không thành công. Vì thế, nhân vật này tới nay vẫn được coi là căn tính chung của hình thái xã hội Nga[5].

3. Tráng sĩ Ivan Godinovich (Иван Годинович)

Anh hùng Ivan Godinovich vốn là cháu gọi bằng bác của vương công Vladimir trót đổ mê lệnh ái của thương gia Dmitry, nên rủ thêm bốn tráng sĩ lừng danh Ilya Muromets, Alyosha Popovich, Dobrynya NikitichVasily Kazimirovich phiêu lưu khắp thế gian tìm vị thương gia để ngõ ý. Hành trình của bộ ngũ nhân vật ứng với bối cảnh Đông Âu giai đoạn huy hoàng nhất của Kim Trướng hãn quốc[6].

Tuy nhiên, Ivan Godinovich là kiểu mẫu võ biền với lối hành xử thô bạo. Chàng lần lượt đi từ bức dâm tới đồ sát những người phụ nữ có quan hệ thân tộc với ý trung nhân chỉ vì không chịu tiết lộ chỗ ẩn náu của nàng. Ở đoạn cuối hành trình, sau khi nàng cự tuyệt, Ivan tái diễn hành vi để thỏa mãn thú tiêu khiển nhất thời. Đây có lẽ là lý do hình mẫu này ít được chuộng nhất trong các sử thi anh hùng thời Rus.

Một giả thuyết khác cho rằng, qua biến thiên lịch sử, hình tượng Ivan Godinovich đã chuyển hóa hoặc hòa nhập vào hình mẫu hung thần Koshchey Bất Tử - một biểu tượng của lòng tham, sự vị kỉ và ưa bạo động. Cũng vì thế, Ivan Godinovich có thể coi là sự biểu tượng hóa cho ý thức bạo quyền của các quốc gia bán khai.

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Chàng Ivan http://www.litcetera.net/forum/112-635-1 http://ec-dejavu.ru/j/Jurod.html http://feb-web.ru/feb/byliny/critics/rge/rge-001-.... http://getword.ru/ru/slovari.php?word=%D0%98%D0%92... http://sueverija.narod.ru/Slovar/Ivan_Godinovich/I... http://philippine.ru/tale_fool.html http://www.trud.ru/article/15-08-2002/44857_durak-... http://verhovina-tales.ru/volshebnye-skazki/skazka... http://slovari.yandex.ru/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD-... https://web.archive.org/web/20100323014556/http://...